آیت الله سید جواد عاملی

آیت الله سید جواد عاملی

طلیعه
عالمان بزرگ شیعه حقی بیش ازآنچه که در این سطور و صفحات بگنجد، دارند. چرا که از لحظه لحظه عمر مبارکشان برایادای رسالت دینی بهره برده و همیشه و همواره در تلاش و تکاپوی حفظ میراث دینی وفرهنگی بوده اند. آثار جاویدی که برای نسلهای آتی یادگار گذارده نشان از بلندی همتآنان دارد.
علامه سید محمد جواد عاملی دانشمندی بزرگ از همین قبیله است که باکتاب((مفتاح الکرامه))اشدرهای کرامت را به روی فقیهان و عالمان شیعی گشوده است . این سطور نگاهی گذرا بهزندگی این شخصیت ارجمند می باشد.
میلادنور
در سال 1152 ق . درشقراء از روستاهای جبل عامل (نواحی لبنان ) و در خانواده ای اهل دین و دانش ،نوزادی پا به عرصه هستی گذاشت که او را جواد نهادند.
از همان آغاز زمزمه زلالقرآن در وجودش جاری گشت و روح پاکش را سیراب ساخت . نسبت او از طرف پدر به امامحسین علیه السلام و از طرف مادر به امام حسن علیه السلام و امام موسی کاظم علیهالسلام می رسد. ([1])
خانه سید جواد همواره پایگاه و پناهگاهدوستداران و شیعیان اهل بیت علیه السلام بود و عالمان بزرگی از این خاندان بپاخاسته اند و از آن جمله می توان به سید محسن امین مولف کتاب ارزشمند اعیان الشیعهاشاره نمود.
به سوی مکتب
سید جواد پس از آنکه دوران کودکیرا پشت سر نهاد به مکتب رفت تا مقدمات علوم را از عموزاده اش ابوالحسن موسی فراگیرد. او در درسها با علاقه زیاد و شوق وافر شرکت می جست و در اندک زمانی توانستدروس ‍ مقدماتی را بیاموزد و همین کوشش بی وقفه ای که از هود نشان می داد موجب گشتتا آشنایان او آینده بسیار روشنی را برایش پیش بینی کنند.
وی در آنجا با نسیمجانفزای دانشها و فرهنگ والا و جاوید اسلام آشنا گشت . پس از آنکه استادش دار فانیرا وداع گفت و دیگری را یارای سیراب کردن عطش علمی وی نبود او برای رسیدن به اهدافعالی وی نبود او برای رسیدن به اهداف عالی تصمیم به هجرت گرفت.
هجرت علمی
سید جواد در سال 1194 ق ، باکوله باری از امید راهی اعتاب مقدس عراق شد تا بتواند از خرمن دانش اندیشمندان شیعیحوزه نجف خوشه چینی کند. قبل از رسیدن به حوزه بزرگ نجف وارد شهر کربلا شد تا نخستخود را از فرات عشق سیراب سازد ولی هنگامی که با حضور استوانه های گران سنگی همانندآقا وحید بهبهانی (متوفی 1205 ق ) و سید علی طباطبایی (متوفی 1231 ق ) در کربلامواجه شد در همانجا رحل اقامت افکند تا در جوار بارگاه ملکوتی امام حسین علیهالسلام از محضر نورانی آن استادان بزرگ بهره ای علمی و عملی ببرد. ([2])
اقیانوس بزرگ
آن روزها که حوزه نجف به مثابه بزرگترین مرکز علمی تشیع محسوب می شدو اساتید و نام آوری در آن شهر به تدریس و تربیت دانش پژوهان علوم دینی اشتغالداشتند سید محمد جواد نیز خود را به آن اقیانوس بزرگ رسانید تا بتواند گامهایبیشتری در عرصه علم و اجتهاد بردارد.
ایشان در آغاز ورود به این شهر شهرت والاییپیدا نمود و در آن حوزه عظیم درخشش بیشتری کرد. او علاوه بر ادامه پژوهشهای خود بهتدریس ‍ و تالیف نیز پرداخت.
زمانی که سید جواد به حوزه نجف آمد اساتید والامقامی سکان کشتی حوزه کهنسال نجف را در دست داشتند و این فرصت بسیار مغتنمی برایایشان بود. اساتیدی که سید جواد در محضرشان زانوی شاگردی زد و از حضور پرفیضشانبهره های علمی و اخلاقی فراوان برد عبارتند از:
1.سید بحرالعلوم (1154 - 1212 ق ):او از علمای بزرگ شیعه است و به موجب عظمت و مقام علمی و معنوی اش در میاندانشمندان جایگاه خاصی دارد.
در میان شاگردان بحرالعلوم سید جواد از منزلتی دیگربرخوردار بود. نقل شده است که وقتی سید در حوزه با برکت نجف درس می گفت روزی برایتدریس نیامد. شاگردان ناراحت شدند. بدین سبب سید جواد را که مورد اعتماد بحرالعلومبود نزد ایشان فرستادند. سید جواد علت نیامدن استاد را جویا شد استاد فرمود من پساز نیمه های شب ، برای سرکشی به مدرسه می آیم و قدم می زنم . بتازگی وقتی آمدمسحرهای چراغ حجره ها را خاموش دیدم و همه در خواب به سر می بردند و از تضرع آنهاخبری نبود. به همین علت من حاضر نیستم برای کسانی که نماز شب و تضرع و ناله هایسحرگاهی را ترک می کنند درس بگویم!
می گویند وقتی این کلام بحرالعلوم در میانشاگردان زبان به زبان پیچید صدای زمزمه های یا رب یا رب شاگردان دیگر بار در نیمههای شب به آسمان بالا رفت سید عالیمقام نیز مجددا با اطمینان خاطر بر کرسی تدریس ‍نشست. ([3])
2.شیخ جعفر کاشف الغطاء (1154 - 1228 ق ):او از استوانه های علم و علمای نام آور است و سید جواد از ایشان چنین یاد می کند:امام ، علامه مورد اعتماد و از بزرگترین دانشمندان است. ([4])
3.شیخ حسین نجف (1159 - 1251 ق ): وی ازاسوه های فضیلت و تقوا و از عالمان کم نظیر است . از ویژگیهای این عارف نامی اینبود که هیچ گاه لب به سخن نمی گشود مگر با اینکه با آیه یا روایت و سخن حکمت آمیز.دیگر آنکه ناملایمات روزگار در وی تاثیر نمی گذاشت . علمای بزرگ شیعه چون کاشفالغطاء و سید بحرالعلوم احترام خاصی برای ایشان قائل بودند.
اسوه اخلاق
سید جواد علاوه بر مقام والایعلمی از نظر اخلاقی نیز قله نشین فضایل بود. چرا که آنچه را می آموخت جامه عمل میپوشاند.
وی بسیار متواضع بود به طوری که همه تحقیقات وزین و نوآوریهای علمی خودرا به استادانش نسبت می داد. ([5])و برای استادان خوداحترام زیادی قائل بود و همواره با تجلیل فراوان از آنان یاد می کرد و بسیار خوشاخلاق و مهربان بود. این اسوه اخلاق جان خود را پاکیزه ساخته و به عالی ترین مراتبمعنوی و اخلاق نایل گشته بود.
نشانههای سبز
نوشته اند چونسید بحرالعلوم اداره حوزه نجف را به عهده گرفت وظایف مهم حوزه را تقسیم کرد و هرکدام را به دست افراد با کفایتی سپرد. از جمله کارهای تحقیق و تالیف را به سید جوادواگذار نمود تا به پژوهش در علوم آل محمد صلی الله علیه و آله بپردازد. ایناندیشمند عالیقدر نیز با توجه به اطلاعات فراوانی که در اخبار و اقوال داشت.تالیفات پرارجی از خود به یادگار گذاشت . آن آثار جاوید عبارتند از:
1.مفتاحالکرامه (این کتاب گران سنگ شرحی به سبک نو بر کتاب قواعد الاحکام علامه حلی است ودر واقع کلید اجتهاد است.)
2.تجوید قرآن
3.حاشیه بر باب طهارت از کتابمدارک الاحکام
4.منظومه ای درباره زکات
5.شرح وافیه
6.منظومه ای دربارهخمس
7.حاشیه بر کتاب روضه البهیه شهید ثانی
8.حاشیه بر کتاب معالم
9.رساله ای در اصل برائت
10.حاشیه بر تهذیب
11.رساله ای در رداخباریین
12.حاشیه بر کتاب فوائد الرجالیه
تدریس
فقیه نامی علامه سید جواد عاملی پس از رحلت سید بحرالعلوم و مسافرتعلامه کاشف الغطا به ایران ، بر کرسی تدریس نشست و به موجب تبحر در فقه و اصول واحاطه ای که بر اقوال متاخرین و متقدمین داشت شمار زیادی از دانش پژوهان در درسایشان شرکت می نمودند.
عده ای از پژوهش یافتگان مکتب علامه عاملی و درس آموزان((مفتاح الکرامه))او بهمقامات عالی رسیدند و در دانش و درستکاری سرآمد عصر خویش گشتند. از جمله شاگرداننمونه وی افراد ذیل اند:
1.شیخ محمد حسن نجفی مولف کتاب جواهر الکلام (متوفی 1266ق .): او از عالمان والا مقام و مولفان کم نظیر شیعه است که سی سال از عمرشریفش را صرف گردآوری((جواهر الکلام))این دایره المعارف فقه شیعه نمود.
2.صدر الدین عاملی:ایشان هنگامی که دوازده ساله بود در درس سید بحرالعلوم و آقا محمد باقر بهبهانیشرکت می جست . در آن زمان سید بحرالعلوم مشغول به نظم درآوردن کتاب((الدره النجفیه))بود. او هر چهرا که به نظم در می آورد به ایشان می داد تا اشکالاتش را مرتفع سازد.
3.شیخمهدی ملا کتاب : او یکی دیگر از سیراب شدگان مکتب علمی و عملی سید جواد عاملی استکه از نظر اخلاقی کم نظیر و در واقع تندیس ‍ اخلاق بوده و از نظر معنوی به مقاماتعالی رسیده است.
مشایخ اجازه
دانشمندان گرانقدری کهبه علامه اجازه روایت داده اند عبارت اند از:
1.آیه الله محمد باقر بهبهانی (ره )
2.سید محمد مهدی بحرالعلوم (ره )
3.میرزای قمی (متوفی 1231 ق )
4.سیدعلی طباطبایی ، مولف کتاب ریاض المسائل
5.شیخ جعفر کاشف الغطاء
6.آیه اللهمهدی شهرستانی
روایت کنندگان
عالمانی که از علامه بزرگوار سیدجواد عاملی اجازه روایت اخذ کرده اند بدین قرارند:
1.شیخ محمد حسن نجفی
2.فرزند ایشان ، آقا سید محمد
3.شیخ رضا فرزند زین العابدین نوه علامهعاملی
4.محمد علی هزار جریبی
5.شیخ جواد ملا کتاب
6.شیخ حسن بن محمدعلی العبودی
7.میرزا عبدالوهاب
درسنگر جهاد
این عالمسخت کوش و خستگی ناپذیر هنگامی که وهابیون به نجف حمله بردند به صف مبارزان پیوست وعلاوه بر این با نوشتن رساله((وجوب الذب عن النجفالاشرف))مردم را به جهاد و دفاع ترغیب نمود و با قلمو شمشیر، به دفاع از ارزشهای اسلامی پرداخت و در همان زمان نیز مشغول نگارش کتابمفتاح الکرامه بود و با چنین کاری پیوندی میان دانش و مبارزه ایجاد نمود. ایشان خودچنین گفته است : نباید دفاع و مهیا کردن نیروها برای دفاع ، مرا از تالیف و تصنیفباز دارد. ([6])
گنجینه پرارج
یکی دیگر از یادگارهای با ارزش ایشان کتابخانه اش بود که در آنبسیاری از نسخ خطی علمای بزرگ از قرون پیشین را جمع آوری کرده ، در آن زمان ازکتابخانه های غنی به شمار می آمد. در این گنجینه گران سنگ کتابهای نفیس ‍ فقهی ،رجالی ، حدیثی و... نگهداری می شد. ایشان در کتاب مفتاح الکرامه به این ذخایرارزشمند اشاره کرده و بدون واسطه به آنها استناد جسته است.([7])
فرزندان
از علامه سید جواد عاملی دو فرزند که اهل علم و فضل بوده اند بهیادگار ماند:
1.سید محمد حسینی نجفی عاملی:
ایشان از عالمان صاحب نام درعصر خویش و از شاگردان افتخارآفرین پدر بزرگوارش بود و جمعی از علما از ایشان روایتنقل نموده اند. در سال 1269 ق . در شهر نجف به جوار رحمت الهی شتافت و در همان حجرهای که پدر بزرگوارش مدفون است به خاک سپرده شد.([8])
2.دختر ایشاننیز بانویی عالم ، مهذب و مورد اطمینان و اعتماد عالمان عصر خویش بود و در نزد فقیهبزرگ جواهر الکلام از احترام خاصی برخوردار بود. با اینکه حدود نود و پنج سال زندگیکرد در پیری هم از حواس و ادراک صحیح برخوردار بود. ([9])
هجرت آخر
علامه سید جواد عاملی در اواخر عمر مبارکش نیز مشغول نگارش کتابمفتاح الکرامه بود، او در آن لحظه های آخر چنین وصیت می کند: در حالی مشغول تالیفهستم که وهابیها به عتبات حمله می کنند و مضافا اینکه در حال مریضی و ضعف جسم میباشم . پس شما را سفارش می کنم که در هر حال در تحصیل علم تلاش و جدیت کنید. ([10])
این عالم فرزانه و محقق ژرف نگر و سخت کوش پساز عمری خدمت به شیعه ، سرانجام در سال 1226 ق . به سوی معبود خویش پر کشید و درجوار رحمت الهی ماوا گرفت و حوزه های علمیه را در سوگ نشاند.
شایان ذکر است کهتعیین محل دفن ایشان نیز بر طبق وصیت خودشان بوده است زیرا در عالم رویا قبر خود رامشاهده می کند، پس از آن سفارش ‍ می نماید که او را در یکی از حجره های شرقی از طرفباب قبله روبروی مرقد مطهر امیرالمومنین علی علیه السلام دفن کنند و اکنون مزارشزیارتگاه عاشقان اهل بیت عصمت و طهارت علیه السلام است و در برخی از کتابها کراماتیبرای تربت پاکش ذکر کرده اند. ([11])رحمت بی منتهایپروردگار نصیب او باد.